Monumenten OKV Gander

De oudheidkundige vereniging Gander heeft op verschillende plaatsen in Gaanderen een gedenkteken geplaatst dat de herinnering levend moeten houden aan belangrijke zaken en personen uit de geschiedenis van het dorp.

IJzergieterijmonument

In maart 1988 werd bij werkzaamheden voor de aanleg van een fietspad naast de Kerkstraat, ter hoogte van de voormalige watermolen, een tweetal complete gietmallen gevonden. Zij werden destijds gebruikt om kanonskogels te gieten in de oudste ijzergieterij van Nederland. Op 5 augustus 1689 werd hier door Josias Olmius een watermolen opgericht met de bedoeling hiermee de blaasbalgen van de hoogoven aan te drijven. Na de vondst van de stalen gietmallen ontstond binnen Gander het initiatief, om met deze mallen als basis, tot de oprichting van een ijzergieterijmonument te komen
Het vond allemaal plaats aan de oude loop van de Bielheimerbeek en het monument staat dan ook in de directe omgeving van de oorspronkelijke vestigingsplaats van de hoogoven. Omdat het in 1989 precies 300 jaar geleden was dat Josias Olmius op deze plek met zijn ijzergieterij begon, werd in korte tijd een gedenkteken gerealiseerd, dat op 9 september 1989 onthuld kon worden. Deze snelle actie was mogelijk door een nauwe samenwerking tussen de gemeente Doetinchem, Oudheidkundige Verenigingen Gander, Historische Vereniging Deutekom en het Staring Instituut. Een jaar later in 1990, werd op de Open Monumentendag het infopaneel van de ANWB onthuld.

Gedenkplaat Vulcaansoord

De bescheiden start van IJzergieterij Vulcaansoord was in 1821 aan de Terborgse zijde van de Akkermansbeek. Door veel uitbreidingen in de loop der tijd kwam een groot gedeelte van de fabriek ook op het grondgebied van Gaanderen te liggen. In de 19e en begin 20e eeuw waren door deze expansie van het bedrijf veel nieuwe arbeiders nodig en veel van deze mensen gingen in Gaanderen wonen waardoor het inwoneraantal sterk toe nam. Het was lange tijd de grootste werkgever van Gaanderen.
Door wanbeleid en mismanagement ging het bedrijf in 1977 helaas failliet en in 1979/80 werden alle fabrieksgebouwen afgebroken. Niets herinnert nu nog aan deze belangrijke werkgever en het imposante Vulcaansoordcomplex. Op initiatief van Gander werd in 1992 een gedenkplaat met sokkel vervaardigd en op 13 november onthuld. In 1996 werd voor deze gedenkplaat een definitieve plek gevonden aan de Slakweg, ongeveer aan de rand van de uiterste bebouwing van de voormalige fabriek.

Aspergemonument

Het aspergemonument herinnert aan de jaren 1939 en 1940, waarin voorafgaand aan de Tweede Wereldoorlog Nederlandse militairen op strategische plaatsen werden gelegerd. Daar wierpen ze onder meer versperringen op, om de opmars van de vijand te kunnen vertragen. Zo ook bij de Bouwhuisbrug in de Slangenburg, waar aan de zijde richting Duitsland demontabele ijzeren staven in gaten in het wegdek geplaatst konden worden Vanwege hun vorm werden ze asperges genoemd.
Bij een aanval van de Duitsers konden de versperringen de doorgang over de weg blokkeren en zo de vijand mogelijk hinderen of tegenhouden. Vooral door de inzet van Oudheidkundige Vereniging Gander was het mogelijk in 1999 een monument te onthullen in de buurt van de versperring uit 1940. Door de Genie te Vught werd zelfs nog een originele asperge ter beschikking gesteld, waardoor deze deel kan uitmaken van het opgerichte monument.

Gedenkplaat Herman van Velzen

De schrijver Herman van Velzen, of Frans Roes zoals hij eigenlijk heette, werd in 1902 op een boerderij aan de Watertapweg in Gaanderen geboren. In 1918 vertrok hij met zijn moeder naar Hengelo (Gld.) waar hij zijn hele verdere leven woonde.
Zijn roots liggen echter in Gaanderen en daarom heeft OKV Gander in 2002 een monument opgericht ter nagedachtenis aan deze Achterhoekse volksschrijver. Het monument staat op de hoek Watertapweg en Frans Roesstraat in de omgeving van de plaats waar zijn geboorteboerderij vroeger stond.

Gedenkplaat Eerste lagere school

Na uitgebreid bronnenonderzoek door Hennie Ruiken en Jan Thuis van OKV Gander is vastgesteld dat het eerste schooltje in Gaanderen in 1828 werd opgericht, waardoor vanaf die datum ons dorp een permanente onderwijsinstelling bezat. Het schoolgebouw deed tot 1868 dienst en werd daarna als particulier woonhuis verkocht. Tot 2003 bleef het gebouw ongeveer in zijn oorspronkelijke opzet gehandhaafd, waarna de huidige bewoners een extra vleugel aan het bestaande huis bouwden, die gelukkig zorgvuldig in de bestaande architectuur werd ingepast. In 2005 werd door mevrouw Thuis een plaquette onthuld, die aan een muur van het voormalige schooltje is bevestigd als herinnering aan het oorspronkelijke gebruik van dit gebouw.

Bij de wet van 13 augustus 1857 werd een nieuwe regeling ten aanzien van het lager onderwijs tot stand gebracht, naar aanleiding waarvan de raad van de gemeente Ambt-Doetinchem in 1861 besloot diverse maatregelen te nemen, onder meer om de school te Gaanderen te bestemmen als hulpschool.

In 1863 vond het gemeentebestuur van Ambt-Doetinchem dat deze school te oud en te klein was, zodat werd besloten tot nieuwbouw en tot verkoop van het oude gebouw.

Informatiebord Gaanderense korenmolen
(1875 ca.1920)

Op de kruising Watertapweg – Hogeweg – Binnenweg stond vroeger de Gaanderense korenmolen. Hij stond aan het Mullepad, dat vanaf de zuidelijker gelegen akkers aan de Rijksweg via de korenmolen naar de watermolen bij ‘Veldink’ liep. In 2020 is in nauwe samenwerking van de gemeente Doetinchem met OKV Gander op deze plek een infobord geplaatst met daarop een topografische kaart met de vroegere situatie (1905) en een luchtfoto met de situatie in 2015. Daarnaast een tekening van hoe de molen er heeft uitgezien, getekend door Wim Land uit Terborg.

De korenmolen werd oorspronkelijk in 1857 als bovenkruier gebouwd in Arnhem en stond daar op de Mussenberg. In 1875 werd de molen verkocht en in Gaanderen zonder het onderstuk als grondzeiler weer opgebouwd op de natuurlijke hoogte (rivierduin, 20 m +NAP) waar Hogeweg,

 Watertapweg en Binnenweg samenkomen.

Op 6 juli 1892 is de molen door onbekende oorzaak afgebrand. De molen is daarna weer opgebouwd. De ‘ronde bovenkruier zonder stelling’ bestaat in elk geval ook nog in 1910, wanneer hij overgaat naar de gebr. Veldink. Deze zijn ook eigenaar van de waterradmolen. Voordeel is dat als er te weinig water was de windmolen, en als er te weinig wind was de watermolen benut kan worden.

Waarschijnlijk is de korenmolen vrij kort na de verkoop aan de Veldinks opnieuw door brand verwoest en niet meer opgebouwd. Op topografische kaarten staat hij in 1914 nog aangegeven.

Klooster Bethlehem

Vanaf Gaanderen via de Rekhemseweg, voor Café-Restaurant Het Onland zijn in het landschap de contouren nog zichtbaar van het vroegere klooster Berthlehem. Dit klooster is vanaf circa 1179 tot circa 1579 ‘in functie’ geweest. Tijdens de Tachtigjarige Oorlog is het verwoest.

Het huis Rekhem dat hier gebouwd is, staat waarschijnlijk op de fundamenten van het klooster.

Om het terrein liggen nog overblijfselen van een vroegere gracht, die gevoed werd door de Beneden Slinge; nu is dat het grootste deel van het jaar een droge laagte. Verder staan er knotwilgen ter accentuering van de gracht (zie sneeuwfoto).

Aan de loop van de Beneden Slinge bevond zich de Rekhemse IJzergieterij, de eerste van Nederland, vanaf 1689. (zie ook bij Gieterijmonument)

Russische onderduikers bij waterpompstation De Pol in WO II

Kist uit erfenis leidt tot infobord over Russische onderduikers en wandelroute bij Pompstation De Pol

Inleiding
Toen Eed Mijnen (vroeger wonend aan de Bielheimerweg bij De Pol) in 2015 overleed, liet hij een kistje na met wat hij ‘Russenspullen’ noemde. Dit wekte na dedood van zijn vrouw, Bertha, de interesse van zoon Ed, die al jaren in Bennekom woont, maar zijn jeugd in deze omgeving heeft doorgebracht. Hij ontdekte allerlei foto’s, briefjes, e.d. die er op wezen dat er Russische onderduikers in de oorlog in het gebied van De Pol zijn geweest en dat Eed daar zelfs een belangrijke rol in heeft gespeeld. Dit was het startsein om eens uitgebreid op onderzoek uit te gaan, hier wilde hij het zijne van weten.

De opzet van zijn onderzoek
Het werd één grote puzzel, waarbij uiteindelijk bijna alle stukjes in elkaar vielen. Binnen een paar maanden breidde Eds onderzoek zich uit tot zelfs diep in Rusland.
Hierbij had Ed het geluk, dat hij Alla Kossareva als huishoudelijk medewerkster heeft, die de Russische taal machtig is en bij de contacten met Rusland van onschatbare waarde was.

Stuur hier jouw foto's in van Gaanderen